Het Nationaal Orgelmuseum in Elburg

5 maart 2019

In 1432 schilderde Jan van Eyck op het altaarstuk ‘De aanbidding van het Lam Gods’ een orgeltje dat door een engel wordt bespeeld. Hij deed dat zo realistisch dat diverse orgelmakers probeerden het na te bouwen. In het Nationaal Orgelmuseum in Elburg staat een reconstructie van ontwerper Wim S. Ros.

De heer Wim Ros heeft goed gekeken naar macro-opnames die van het paneel van dit altaarstuk uit de Gentse Sint-Baafs-kathedraal zijn gemaakt. Hij wist de oorspronkelijke verhoudingen van het orgel te reconstrueren. ‘Ik heb alle aanwijzingen van het schilderij serieus genomen.’ Een belangrijk uitgangspunt zijn de 21 frontpijpen die Van Eyck schilderde. ‘We denken dat het orgel daarom niet meer dan 21 toetsen heeft gehad’, zegt Ros. ‘Uit infraroodopnames blijkt dat Van Eyck die oorspronkelijk een iets andere vorm heeft gegeven. Als je die aanhoudt en naar de grootte van de toetsen kijkt, blijkt dat het klavier aan de linkerkant van het orgel heeft gezeten.’

Uit de diepte van het orgel leidde Ros af, dat achter de frontpijpen een zogenaamd ‘blokwerk’ aanwezig was. Ros: ‘Daarbij spreken meer pijpen op één toets. Je hoort dan als het ware een compleet orgel dat geen afzonderlijke registers heeft. Dat was in de middeleeuwen gebruikelijk. Met behulp van een hevel, die ook op het schilderij staat, kan het frontpijpwerk wel apart worden ingeschakeld.’

De reconstructie is erg nauwkeurig, zegt Ros. ‘Ik heb een foto gemaakt uit precies dezelfde hoek als het schilderij. Toen ik daarna de figuren erin fotoshopte, paste het precies.’

Het instrument is gebouwd door Orgelmakerij Van der Putten in Stapelmoor. ‘Die heeft veel ervaring met het bouwen van reconstructies van kleine middeleeuwse orgels’, zegt Ros. Samen met orgeladviseur Koos van der Linde moesten veel problemen opgelost worden. ‘Daarbij bleef de informatie van het schilderij de leidraad. De verhouding tussen lengte en doorsnede van de pijpen wijkt bijvoorbeeld af van wat nu gebruikelijk is, maar lijkt wel op andere middeleeuwse voorbeelden’, zegt Ros.

‘De klank is vrij mild, want – zoals je op het paneel kunt zien – het moest goed samen kunnen klinken met een koor en met zachte instrumenten.’

Maarten Seijbel van het Orgelmuseum is blij met de aanwinst. ‘Het orgel past goed in het streven van het museum om een zo compleet mogelijk overzicht van de orgelbouwgeschiedenis te geven.

Bij de presentatie bespeelde ‘Wim Diepenhorst' het Van Eyck orgel.

Het is te bewonderen in het Orgelmuseum van Elburg.

Bron: www.nd.nl

Foto's: Van Eyckplatform Maaseik